Obrazy gór z plastikowych odpadów polaryzują debatę na temat rozwiązania tego problemu. Często wzywa się do wprowadzenia całkowitego zakazu wykorzystywania tworzyw sztucznych. Jednak po bliższym przyjrzeniu się temu tematowi staje się jasne, że tego rodzaju żądanie nie ma sensu, w szczególności, jeśli chodzi o zrównoważony rozwój. Jak wynika z badań opinii publicznej zrealizowanych przez instytut IQS na potrzeby kampanii edukacyjnej #rePETujemy, Polacy coraz rzadziej (obecnie 29 proc. vs 37 proc. w 2020 r.) określają tworzywa sztuczne jako bardziej szkodliwe dla środowiska niż inne materiały np. papier czy szkło.

Ten tekst nigdy nie powstałby w świecie bez plastiku. Został napisany za pomocą plastikowej klawiatury i monitora z obudową również wykonaną z tworzywa sztucznego. Możliwe, że w świecie wolnym od plastiku można by znaleźć alternatywne sposoby rozpowszechniania tego tekstu – na przykład przy wykorzystaniu całkowicie metalowej maszyny do pisania znalezionej na pchlim targu czy kupionego w sklepie z antykami powielacza spirytusowego, również wykonanego w całości z metalu.

Uwolnienie świata od tworzyw sztucznych to wizja, która rozpowszechniana jest od dłuższego czasu. Jest jednak bardzo wątpliwe, czy świat tak łatwo poradziłby sobie bez wykorzystywania tworzyw sztucznych. Nie tylko w branży elektronicznej materiał wydaje się niezbędny – to samo można powiedzieć o nowoczesnych, nowych konstrukcjach, środkach transportu, a także medycynie. Trudno wyobrazić sobie higienę i ochronę przed infekcją bez jednorazowych strzykawek, rękawiczek, masek chirurgicznych i sterylnych opakowań materiałów opatrunkowych.

Są powody, dla których tak wiele różnych dziedzin życia trudno sobie wyobrazić bez tworzyw sztucznych. Materiał może przybierać różne kształty, od ultracienkich folii po bardzo wytrzymałe części do kadłuba samolotu. Jest lżejszy od alternatywnych materiałów, a jednocześnie zapewnia porównywalną stabilność, może być formowany przy stosunkowo niewielkim zużyciu energii i nadaje się na przykład do higienicznego pakowania żywności, aby wydłużyć jej żywotność.

Odpowiedzialne decyzje szansą dla środowiska

Warto jeszcze raz przyjrzeć się pytaniu w tytule. Zanim zaczniemy szukać sposobów na uwolnienie świata od tworzyw sztucznych, zastanówmy się, czy takie działanie w ogóle ma sens. Na pogląd, że tworzywa sztuczne są problemem, wpływają obrazy niekontrolowanej utylizacji odpadów przez konsumpcyjne społeczeństwa. To prawda, że tworzywa, które trafiają do środowiska, pozostają tam na długo i rozkładają się na coraz mniejsze cząstki. Dlatego problemem nie jest materiał, ale sposób, w jaki się z nim obchodzi.

Eksperci ds. zrównoważonego rozwoju również twierdzą, że powinniśmy krytycznie zakwestionować alternatywy dla plastiku. Butelki szklane jako substytut butelek PET mają specyficzne wady. Szkło daje się formować dopiero od temperatury co najmniej 1300 stopni Celsjusza, a zatem wymaga znacznie więcej energii do jego produkcji niż PET, który można obrabiać w temperaturze około 260 stopni.

W przypadku szklanych butelek wielokrotnego użytku ich transport powrotny i czyszczenie wymagają również jako zasobów energii i wody. Butelka na napoje PET, która przechodzi tak zwany recykling z butelki do butelki jest bardziej zrównoważonym rozwiązaniem. Dodatkowo butelka PET także może być zwrotna i zawierać w sobie materiał z recyklingu, a po zużyciu (czyli po kilkunastu cyklach ponownego napełnienia u producenta napoju) zostać poddana recyklingowi.

Ważne jest, aby przyjrzeć się bliżej

Argument, że torby papierowe są bardziej przyjazne dla środowiska niż torby plastikowe na pierwszy rzut oka wydaje się prawdopodobny, ale może zostać obalony, gdy rozważy się go dokładniej.

W przypadku papieru – uwzględniając cały cykl życia produktu, tzn. od pozyskania drewna, przez produkcję, transport i utylizację materiału, nie jest on bardziej zrównoważonym materiałem opakowaniowym. Wręcz przeciwnie – papierowa torba musiałaby zostać ponownie użyta trzy lub cztery razy, aby osiągnąć poziom śladu środowiskowego plastikowej torby. Natomiast materiałowa torba z bawełny musiałaby być użyta co najmniej 130 razy, aby poważnie stanowić rozsądną alternatywę. Na szczęście, co pokazują dane udostępnione w ramach kampanii edukacyjnej #rePETujemy, ogólny stosunek społeczeństwa do tworzyw sztucznych ulega zmianie – jeszcze w 2020 roku niemal 80 proc. Polaków deklarowało, że ogranicza zużycie plastiku w codziennym życiu. Obecnie odsetek ten spadł istotnie do 72 proc.

Opakowania stanowią około jednej trzeciej wszystkich tworzyw sztucznych produkowanych na całym świecie. Wiele z nich to opakowania jednorazowe, które wyrzuca się bezpośrednio po użyciu. Eksperci zalecają zmniejszenie liczby i rodzajów wykorzystywanych materiałów oraz wprowadzenie obowiązkowych systemów recyklingu.

Tworzywa sztuczne stosowane w sposób zrównoważony są najlepszym rozwiązaniem dla wielu zadań we współczesnym świecie. Nie bez powodu świat bez plastiku pozostanie utopijnym marzeniem.